Corticosteroïden zijn hormonen die in het lichaam worden aangemaakt in de bijnieren. Het zijn stoffen die ontstekingsremmend werken en die ook overgevoeligheidsreacties van het lichaam verminderen. Ze worden aangemaakt in de schors (cortex) van de bijnieren, twee kleine grijsachtige orgaantjes van slechts zo’n vijf gram per stuk, die bovenop de nieren liggen.
Bijnieren bestaan uit twee delen: het merg in het midden dat ook medulla wordt genoemd en de schors eromheen. Het merg bestaat voornamelijk uit zenuwweefsel, de schors is opgebouwd uit drie verschillende lagen die ieder een andere functie hebben. In het merg worden twee verschillende hormonen aangemaakt; (nor)adrenaline en dopamine, beide hormonen die ervoor zorgen dat het lichaam een extra inspanning kan verrichten bij gevaar of bij stress. Deze hormonen worden ook vecht-vlucht hormonen genoemd. Onder invloed ervan gaat het hart sneller kloppen en komt glucose, opgeslagen in vetreserves, vrij voor het leveren van extra energie.
De bijnierschors
In de buitenste laag van de schors wordt het hormoon aldosteron, dat de zoutuitscheiding via de nieren regelt en hierdoor van invloed is op de bloeddruk, aangemaakt. De middelste laag zorgt voor cortisol, dat de aanmaak van glucose door omzetting van eiwitten en vetten stimuleert, maar ook belangrijk is als afweer tegen ziekteverwekkers. Cortisol beïnvloedt ook het slaap-waakritme. De binnenste laag van de schors is verantwoordelijk voor de androgenen en oestrogenen, hormonen die de geslachtskenmerken bepalen, in ons lichaam.
De toepassing van corticosteroïden
Als we spreken over corticosteroïden dan bedoelen we meestal medicijnen die synthetisch zijn gemaakt in een fabriek en niet onze lichaamseigen hormonen. Deze corticosteroïden hebben echter wel dezelfde werking als de eigen bijnierschorshormonen en kunnen daarom goed worden voorgeschreven bij verschillende aandoeningen. Zo kunnen ze gebruikt worden ter vervanging van de bijnierschorshormonen, als de bijnier deze zelf niet voldoende aanmaakt (bijnierschorsinsufficiëntie).
Ook kan het helpen bij de onderdrukking van het immuunsysteem. Het wordt dan ook vaak voorgeschreven bij auto-immuunziekten; aandoeningen waarbij het eigen immuunsysteem de eigen organen en weefsels aanvalt. Denk hierbij aan ziekten, als reuma, de ziekte van Crohn, MS en psoriasis. Daarnaast helpt het bij allergische reacties, zoals astma, eczeem en hooikoorts.
Corticosteroïden worden tevens toegepast als ontstekingsremmer. Heb je bijvoorbeeld bronchitis of COPD (Cronic Obstructive Pulmonary Disease), een aandoening waarbij de longen zijn beschadigd dan worden corticosteroïden vaak voor langere tijd voorgeschreven. Maar ook bij een slijmbeursontsteking (bursitis) of peesontsteking of bij een ontsteking aan ogen of oren, worden corticosteroïden gebruikt.
Als derde grote toepassing worden corticosteroïden ingezet bij de behandeling van diverse vormen van kanker, waaronder borstkanker, leukemie en hersentumoren. Het zorgt ervoor dat mensen tijdens een chemokuur minder misselijk zijn en een betere eetlust hebben. Daarnaast gaat het de zwelling van de tumor tegen.
Bijwerkingen
Jammer genoeg hebben corticosteroïden veel bijwerkingen, zeker als ze langer gebruikt worden. zo worden mensen vatbaarder voor infecties en genezen wondjes minder goed omdat het immuunsysteem wordt onderdrukt. Er ontstaat gewichtstoename, de meeste gebruikers houden vocht vast en krijgen bolle wangen en een dikke nek en bij zeer langdurig gebruik, treedt botontkalking (osteoporose) op. Als corticosteroïden in de vorm van een zalf worden gebruikt, wordt de huid dunner en ontstaat er striae. Ook kunnen stemmingswisselingen voorkomen en kan de groei bij kinderen achterblijven.
Als corticosteroïden langer dan twee weken gebruikt worden, moet men, als men wil stoppen, het medicijn afbouwen omdat de werking van de eigen bijnierschors is stilgelegd. Krijgt het lichaam bij ineens stoppen helemaal geen bijnierschorshormoon meer dan kan dit ernstige gevolgen hebben.
Ontstaat er een stressvolle situatie en dit kan ook lichamelijk zijn in de vorm van bijvoorbeeld een infectie of koorts, tijdens het gebruik van corticosteroïden dan heeft het lichaam behoefte aan een hogere dosis hormonen. Normaliter regelt het lichaam dit zelf, maar dat gebeurt niet tijdens het gebruik van corticosteroïden omdat de bijnierschors is stilgelegd. Het wordt aangeraden om bij langdurig gebruik een SOS-ketting te dragen, waardoor duidelijk is dat er in geval van een noodsituatie ook corticosteroïden moeten worden toegediend.
Voor vragen over corticosteroïden en het gebruik ervan, neem je het beste contact op met je apotheker.
