Zowel de streptococcus als de staphylococcus zijn bacteriën die bij de mens verschillende ziekten kunnen veroorzaken. De naam coccus komt uit het Latijn en betekent bolvormig. Een bacterie is, anders dan een virus, een eencellig organisme zonder celkern die zich voortplant volgens het principe van binaire deling. Dit betekent dat een bacterie zich ongeslachtelijk vermenigvuldigt door zich simpelweg te splitsen. En dit splitsen zorgt voor een razendsnelle toename van de bacterie.
Die splitsing verloopt overigens niet bij alle coccusbacteriën op dezelfde manier. Een streptokok bijvoorbeeld deelt zich langs een enkele as en vormt zo een lange ketting, een stafylokok deelt zich in verschillende richtingen en heeft de vorm van een druiventros. Beide kokken danken aan hun vorm hun naam. Streptos betekent in het Grieks gemakkelijk buigzaam en staphylus staat voor een druiventrosbes.
Zowel de staphylococcus als de streptococcus zijn bacteriën die bij de mens van nature op en in het lichaam voorkomen en hiermee onderdeel zijn van de microbiotica. Toch kunnen ze ook verschillende, soms zelfs levensbedreigende, infecties veroorzaken. We geven er hier een aantal weer.
Infecties veroorzaakt door de stafylokok
Eigenlijk is een stafylokok niet maar een soort bacterie, het is een familie van wel twintig verschillende vormen. De staphylococcus Aureus, die al in 1880 werd ontdekt, is hiervan de bekendste. Als je besmet bent met deze bacterie dan hoef je hier niet ziek van te worden. Bij heel veel mensen wordt een stafylokok op de huid gevonden en op de slijmvliezen van onder meer de neus. Pas als de bacterie het lichaam binnendringt, kunnen (ernstige) infecties optreden, waaronder voedselvergiftiging, urineweginfecties en longontsteking. Een stafylokok wordt bestreden met antibiotica, zoals meticilline. Helaas zijn inmiddels diverse soorten, waaronder bepaalde staphylococcus Aureus stammen, resistent (reageren niet meer) voor dit antibioticum. Deze groep MRSA (Meticilline Resistente Staphylococcus Aureus) genoemd, is met name voor ziekenhuizen een lastige bacterie omdat kwetsbare patiënten ermee besmet kunnen worden. De besmetting is vervolgens niet goed behandelbaar, wat soms ernstige gevolgen heeft. Symptomen van een stafylokokinfectie zijn: koorts, rillingen, lage bloeddruk en rode bultjes.
De streptokok
Naast de stafylokok is de streptokok de meest voorkomende bacterie uit de coccus familie. De bacterie lijkt wat uiterlijk erg op de stafylokok, maar er is een verschil; een stafylokok bevat een enzym genaamd katalase, dat waterstofperoxide omzet in zuurstof en water. Er zijn flink wat soorten streptokokken, wel meer dan vijftig, en deze zijn verantwoordelijk voor een flink aantal infecties. Sommige infecties hebben een mild verloop, maar andere kunnen levensbedreigend zijn. De meest gevaarlijke streptokok is de Streptococcus Pyogenes, een streptokok die pusvormend is en die in de wandelgangen ook wel vleesetende bacterie genoemd wordt.
Deze bacterie veroorzaakt wondroos, een acute ontsteking van de diepe lagen van de huid. De huid is vuurrood en gezwollen en er is veel pijn die gepaard gaat met hoge koorts en koude rillingen. Wondroos ontstaat meestal uit een klein onschuldig wondje, bijvoorbeeld uit zwemmerseczeem tussen de tenen of uit een insectenbeet. Wondroos kan leiden tot ernstige complicaties, waaronder nierontsteking, bloedvergiftiging en necrotiserende fascitis, waarbij huid-, vet- en spierweefsel worden vernietigd. Enkele andere ontstekingen die door de streptokokbacterie veroorzaakt worden, zijn: middenoorontsteking, roodvonk en meningitis (hersenvliesontsteking).
Als iemand een streptokokkeninfectie heeft opgelopen, kan er na enkele weken een zogenoemde secundaire ziekte optreden. Dit wordt niet veroorzaakt door de bacterie zelf maar door de antistoffen tegen de streptokok die het lichaam heeft gevormd. Deze antistoffen lijken erg op lichaamseigen structuren in spieren, het bindweefsel of de nieren en ze vallen daardoor onterecht het eigen lichaam aan. Dit wordt ook wel een auto-immuunziekte genoemd. Vormen hiervan zijn de ontwikkeling van reuma, maar ook schade aan de hartkleppen (endocarditis) en aan de hartspier (myocarditis).
Bij het bestrijden van een kokkeninfectie heeft het voorschrijven van een smalspectrum antibioticum de voorkeur. Dit omdat hierdoor geen andere bacteriën, bijvoorbeeld in de darmen, worden gedood die van nature goed zijn voor het lichaam.
